Jak Czechom udało się powstrzymać ASF?

Nie bez powodu spotkanie odbyło się w Pradze, bo to właśnie Czechy, jako jedyny kraj, poradziły sobie skutecznie w zahamowaniu choroby. Czescy eksperci opowiadali, jak ważny jest aktywny nadzór, szybkie i systematyczne usuwanie tusz dzików czy zakaz polowań pomimo sprzeciwu opinii publicznej i myśliwych oraz nacisków politycznych. Polowania na zakażonym obszarze były tam możliwe tylko przy ścisłym przestrzeganiu warunków bezpieczeństwa biologicznego. Nie udałoby się wygrać z ASF wśród dzików w Czechach bez zmotywowania myśliwych do odstrzału tych zwierząt (nagrody finansowe i rekompensata). Ponadto wprowadzono polowania w strefie ASF przez profesjonalistów (snajperów) w celu szybkiej redukcji populacji tych zwierząt. Liczba dzików w Czechach podwoiła się w ciągu ostatnich 10 lat. W 2010 roku było ich około 144 tys., a w 2017 roku 225 tys. Na zakażonym obszarze zakazano też zbioru zbóż z pól.

Obszar zakażony o niskim ryzyku w regionie czeskiego Zlina objął 874 km², a zakażony o wysokim ryzyku 159 km². Wyznaczono także obszar zakażony o największym ryzyku o powierzchni 57 km², który został ogrodzony, aby zminimalizować możliwy ruch dzików podczas polowań. Zagęszczenie dzików na terenie ogrodzonym było na poziomie ponad 520 dzików (znalezione martwe oraz upolowane), czyli wynosiło 9,1 na km². Oprócz ogrodzenia elektrycznego do ograniczenia przemieszczania dzików wykorzystano także odstraszające środki zapachowe odporne na warunki atmosferyczne (z wolnym parowaniem).

Polowania nie są podstawową metodą zwalczania ASF w populacji dzików, ponieważ głównym źródłem zakażenia są szczątki padłych dzików (śmiertelność na poziomie 95%), które pozostają zakaźne w środowisku przez długi czas. Jak podkreślali eksperci z Czech, odstrzał tych zwierząt jest bardzo ważny w walce z afrykańskim pomorem świń, ale jeszcze ważniejsze jest zachowanie bioasekuracji podczas polowań i pobierania próbek do badań, a także usuwanie upolowanych dzików z zainfekowanego obszaru i ich transport do utylizacji. Ich zdaniem właściwe gromadzenie i usuwanie tusz jest jednym z najważniejszych elementów w kontroli i eliminacji ASF.

Tusze są zbierane do plastikowych, zapieczętowanych worków i przenoszone do najbliższej drogi, gdzie specjalne pojazdy transportują je do zakładu utylizacji (około 70 km). Urzędowy lekarz weterynarii pobiera próbki tusz w zakładzie utylizacyjnym. Nawet w obszarze niskiego ryzyka, którego powierzchnia wynosiła 874 km², wszystkie znalezione martwe i upolowane zwierzęta są zbierane w ramach środków bezpieczeństwa biologicznego, oznakowanych pieczęcią, wysyłanych za pomocą dopuszczonych pojazdów do zakładu utylizacyjnego. Ważna jest w tym wszystkim finansowa motywacja, dlatego w Czechach za dzika płaci się 2 tys. koron (ok. 334 zł), w obszarze intensywnych polowań – 3 tys. koron (502 zł), a w obszarze zakażonym (w strefie wysokiego ryzyka) – 5 tys. koron (836 zł).

Wirus ASF udało się zatrzymać w Czechach tylko w populacji dzików i ochronić stada trzody chlewnej. Jest tam 2160 gospodarstw utrzymujących 1,354 mln świń, a w regionie Zlin 83 gospodarstwa utrzymujące około 74 tys. świń. W obszarze największego ryzyka są 23 stada z 16 tys. zwierząt. Wdrożenie rygorystycznych środków w niewielkim odizolowanym obszarze znacznie wyeliminowało czynnik ludzki dotyczący rozprzestrzeniania się zakażenia. Kluczowym punktem okazała się współpraca wszystkich służb, a także, można powiedzieć, pionierskie działania. Dlatego tak bardzo konieczne jest nawiązanie ścisłej współpracy pomiędzy państwami dotkniętymi ASF, aby walczyć z chorobą w sposób zharmonizowany oraz według wspólnych zasad i zaleceń dotyczących eliminacji afrykańskiego pomoru świń.

W 2018 roku wirus ASF został potwierdzony również w 18 krajach Afryki, głównie w jej południowej i środkowej części. Jednak od 15 lutego do 4 marca 2019 roku w Afryce z powodu choroby nie wybito żadnych świń, a aż 99,5% wszystkich ubojów miało miejsce w Azji (29 521 z 29 638 zwierząt). Chiny zgłosiły ubój 25 283 świń, a Wietnam – 4238. W tym czasie w Europie zgłoszone przez Rumunię ogniska dotyczyły 117 zwierząt.

Według oficjalnych zgłoszeń do OIE liczba ognisk w Chinach od sierpnia 2018 roku do stycznia 2019 roku wyniosła 15 w sierpniu i 15 we wrześniu, 30 w październiku, 26 w listopadzie, 18 w grudniu i 4 w styczniu. Jednak liczba regionów administracyjnych dotkniętych ASF w Chinach w tym okresie to już 31, czyli prawie cały obszar kraju. W samym styczniu bieżącego roku potwierdzono ją w kolejnych ośmiu. Spowodowało to spadek pogłowia świń w tym kraju w ciągu roku o prawie 17%. Import wieprzowiny przez Chiny jest obecnie najwyższy od dwóch lat. Niektóre przypadki ASF stwierdzono u dzików, ale głównie problem dotyczy świń. Możliwe, że były dwie drogi wtargnięcia wirusa, gdyż u świń wykryto zarówno szczep estoński, jak i inny wyizolowany w pobliżu granicy z Koreą Północną. Mogło także dojść do mutacji wirusa.

Główne czynniki ryzyka wyjaśniające gwałtowne rozprzestrzenianie się choroby w Chinach to karmienie zlewkami, przemieszczanie żywych zwierząt oraz wykorzystywanie do transportu zanieczyszczonych pojazdów. Z kolei źródła wprowadzenia wirusa to nielegalne przemieszczanie świń lub produktów wieprzowych z zakażonych obszarów, co stało się też przyczyną wystąpienia ognisk w lutym tego roku w Wietnamie. Już kilka regionów jest tam dotkniętych ASF, który przesuwa się na południe. Karmienie zlewkami jest tam, niestety, powszechne. Brakuje również skutecznej kontroli nad przemieszczaniem świń i produktów wieprzowych. Mówi się już także o obecności wirusa w Laosie i Kambodży, jednak brak jest jeszcze na to dowodów.

Dla Europy jednak najważniejsza jest sytuacja w Belgii, gdzie we wrześniu ubiegłego roku znaleziono 3 martwe dziki w mieście Etalle (na południu kraju). Określono strefę zakażoną o powierzchni 63 tys. ha i jeszcze we wrześniu i październiku prewencyjnie ubito w niej wszystkie świnie. Większość z tych gospodarstw utrzymywała mniej niż 10 świń do prywatnego użytku. W całej Belgii jest 7,2 tys. gospodarstw z ogólną liczbą świń 6,2 mln (94% we Flandrii, na północy kraju). Rocznie w Belgii ubija się 11 mln tuczników, a wartość eksportu wynosi 1,3 mld euro; 90% obejmuje handel wewnątrz Wspólnoty, a pozostała część trafia do krajów trzecich.

Do marca 2019 roku w Belgii przebadano pod kątem ASF 1851 martwych lub zastrzelonych dzików, z czego 1754 w strefie zakażonej, 640 z nich miało wynik pozytywny. Wprowadzono tam podwyższone zasady bioasekuracji stad trzody chlewnej. Do gospodarstw mają wstęp tylko osoby bezpośrednio związane z ich zarządzaniem. Zakazano wstępu do chlewni przez 72 godziny po kontakcie z dzikiem. Sprzęt, maszyny i urządzenia, które mogą być skażone wirusem ASF, nie mogą być używane w gospodarstwie. Jeśli nowe zwierzęta zostaną przywiezione do stada, muszą być utrzymywane oddzielnie, a przez pierwsze cztery tygodnie mogą być transportowane tylko do rzeźni. Nawet jeśli lekarz weterynarii po objawach wyklucza ASF, jest zobowiązany pobrać próbkę od trzech świń i wysłać ją do badań.