Jak można zapobiegać przenoszeniu się patogenów?

Ochrona zwierząt przed chorobami musi uwzględniać metody ograniczające możliwości przeniknięcia patogenu do gospodarstwa (bioasekuracja zewnętrzna) i jego rozprzestrzeniania się, jeśli patogen jest już obecny w stadzie (bioasekuracja wewnętrzna). Ryzyko zawleczenia chorób powodują: materiał remontowy i nasienie, transport, pasza, osoby trzecie i otoczenie chlewni. Tak więc wszystko, co wiąże się z kwarantanną, zasadami wstępu osób i lokalizacją chlewni, może prowadzić do zmniejszenia ryzyka zawleczenia zarazków do gospodarstwa i wpływać na stan zdrowotny świń.

Dlatego ważne jest wyznaczenie specjalnej strefy załadunku i wyładunku dla pojazdów oraz zapobieganie cofaniu się zwierząt z rampy załadowczej. Wprowadzanie loszek remontowych wyłącznie po kwarantannie i aklimatyzacji zapobiega rozprzestrzenianiu się wirusów i bakterii w stadzie.

Zarówno wycofanie antybiotyków z pasz, jak i zwiększanie skali chowu trzody chlewnej przyczyniły się do znacznego wzrostu chorób u zwierząt. Skutkuje to zwiększonymi problemami w odchowie prosiąt, znacznym zahamowaniem tempa przyrostów i wzrostem zużycia leków. Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu zachorowań są niedobory witamin, niska masa urodzeniowa, przegęszczenie w kojcach, zła higiena pomieszczeń, zbyt niska temperatura, przeciągi, błędy żywieniowe. Duże znaczenie może mieć także zbyt mała ilość przeciwciał w siarze macior.

Choć celem jest utrzymanie jak najwyższego statusu zdrowotnego stada, to jednak nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wszystkich patogenów. Każda poprawa zarządzania może się natomiast przyczynić do zmniejszenia ryzyka chorób, a niektóre zarazki chorobotwórcze muszą być eliminowane, ponieważ metody zarządzania zakażonym stadem nie będą skuteczne. Zarządzanie takim stadem to działania, których celem jest kontrolowanie chorób zakaźnych już występujących. Najważniejsze procedury w ramach takiego postępowania obejmują czyszczenie i dezynfekcję pomieszczeń, szczepienia, przemieszczanie świń z zastosowaniem zasady „całe pomieszczenie pełne – całe pomieszczenie puste”, których celem jest redukcja poziomu patogenów oraz wzrost odporności zwierząt.

• Kontrola prosiąt w pierwszych dniach po porodzie jest niezbędna. W późniejszym okresie lepiej ograniczyć ten kontakt, by nie rozprzestrzeniać chorób

Niewłaściwa organizacja pracy, brak planowania, nieprawidłowości w przenoszeniu prosiąt między miotami i niezmienianie igieł będą sprzyjały roznoszeniu drobnoustrojów chorobotwórczych. Dlatego należy przestrzegać podstawowych zasad organizacji produkcji trzody chlewnej, które mówią między innymi, że przy dosadzaniu prosiąt należy przenosić tylko te, w przypadku których jest to bezwzględnie konieczne, nie można przenosić prosiąt po upływie 48 godzin od porodu oraz osobników chorych.

Rodzenie się prosiąt słabszych czy zróżnicowanie miotów może być wskazaniem do przeniesienia prosiąt do innych macior. W celu poprawienia wyników odchowu dobrze jest bowiem wpłynąć na zrównywanie wagowe prosiąt. Czasem powodem, dla którego należy przenieść prosięta, jest ratowanie życia słabszych. Również zbyt liczne mioty, których nie są w stanie wykarmić lochy, wymagają przegrupowania. Wtedy przenosimy prosięta tak, aby w miocie nie znajdowało się więcej niż 10–12 prosiąt. Dzięki grupowym wyproszeniom i wyrównywaniu miotów można skupić się na kontroli zwierząt podczas najbardziej krytycznych pierwszych trzech dni życia.

Przesadzanie prosiąt należy przeprowadzać dopiero po 24–36 godzinach od porodu, czyli wtedy, gdy prosięta pobiorą już wystarczającą ilość siary, a wraz z nią – przeciwciała. Największym błędem jest niezapewnienie prosiętom pobrania odpowiedniej ilości siary, przez którą przekazywana jest ogólna i miejscowa bierna odporność przed różnymi chorobami w pierwszych tygodniach życia. Aż do odsadzenia ochrona przeciwko miejscowym patogenom polega głównie na odporności przekazanej z mlekiem matki.

Pobranie odpowiedniej ilości przeciwciał zabezpiecza prosię do 3 tygodni. Po przyjęciu siary przez prosię matczyne immunoglobuliny, dzięki całkowitej przepuszczalności jelit, przenikają do krwiobiegu. W ciągu 24 godzin immunoglobuliny przechodzą z siary do krwi noworodka, osiągając koncentrację w surowicy identyczną z koncentracją u lochy.

Czasami jednak w siarze może być zbyt mała ilość przeciwciał. Ich niski poziom może być spowodowany zbyt późnym przeprowadzeniem macior do porodówki – wówczas lochy nie zdążą wytworzyć wystarczającej liczby przeciwciał odpowiadających bakteriom zasiedlającym kojec porodowy. Aby locha miała możliwość wyprodukowania na czas odpowiedniej ilości przeciwciał, musi się zetknąć ze swoistymi dla porodówki bakteriami na około 2 tygodnie przed porodem. Dlatego też przeprowadza się ją do kojca porodowego w tym czasie. Również w tym terminie dokonuje się szczepień profilaktycznych. Poród powinien się odbywać tak szybko, jak to jest możliwe, by prosięta nie były zróżnicowane pod względem pobrania siary. Im więcej czasu minęło od urodzenia pierwszego do ostatniego prosięcia  w miocie, tym większe jest zróżnicowanie ilości pobranej siary i tym samym zróżnicowanie poziomu odporności.

Utrzymywanie prosiąt w niskiej temperaturze także może ograniczać pobranie siary i sprzyjać zachorowaniom. Prosięta dobrze pobierające siarę mają znacznie mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania. Mogą zakażać się od siebie nawzajem, gdy chore są źródłem zarazków dla zdrowych. Źródłem patogenów może być też maciora.

Stres środowiskowy czy szczepienia mogą negatywnie wpływać na rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej prosiąt. Natomiast odpowiednia we wczesnym wieku flora mikrobiologiczna w otoczeniu prowadzi do rozwoju skutecznego systemu odpornościowego. Wczesny okres odsadzenia jest krytyczny dla rozwoju nabytej odporności, ponieważ jest to czas, kiedy czynniki stresowe odgrywają ważną rolę, rzutując na produkcję hormonów, a także w różnoraki sposób wpływając na odpowiedź immunologiczną zarówno na poziomie ogólnoustrojowym, jak i błon śluzowych.

Aby zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się chorób, należy unikać zbędnego kontaktu z prosiętami, a jedynie wykonywać konieczne czynności. Przy przeprowadzaniu szczepień należy zmieniać igły między kolejnymi miotami. Niezależnie od tego, czy chodzi o podawanie leków, czy o odsadzanie, w każdym gospodarstwie konieczne jest podnoszenie prosiąt. Ponieważ wzrasta liczba dostępnych szczepień, zwiększa się też potrzeba podnoszenia prosiąt. O ile podnoszenie małych świń raczej nie niesie ze sobą ryzyka, o tyle u starszych zwierząt może prowadzić do powstania urazów. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku zwierząt powyżej 6 kg masy ciała (3. tygodnia życia), aby uniknąć powstania trwałych uszkodzeń.

• Zabiegi i szczepienia wymagają podnoszenia prosiąt, jednak trzymanie ich za tylną nogę może prowadzić do trwałych uszkodzeń bądź urazów

Zwykle prosię jest łapane i unoszone za tylną nogę. Jeśli jest ono trzymane w ten sposób, siły, które działają na mięśnie brzucha, są tak duże, że miejsce blizny po pępowinie może ulec rozejściu czy rozerwaniu. Jeśli świnia zostanie uniesiona za tylną nogę i skręcona, może dojść do uszkodzenia stawu biodrowego, powodując stan zapalny, który obejmie nerw kulszowy i doprowadzi do porażenia kończyn. Podczas podnoszenia prosiąt, gdy jest konieczne złapanie za tylne nogi, należy zawsze podtrzymywać je drugą ręką pod klatką piersiową lub brzuchem. W żadnym wypadku nie można skręcać nogi ani podciągać prosiąt za jedną nogę. Podnoszenie świń za uszy jest również nie do przyjęcia, gdyż często powoduje bolesne krwiaki.

Wszystkie prosięta urodzone w grupach technologicznych należy odsadzać jednocześnie, a tych już odsadzonych nie przetrzymywać w porodówce. Należy przenosić całe grupy świń utworzone na porodówkach. Przemieszczenie prosiąt na odchowalnię to termin, którego należy przestrzegać, jeżeli chcemy zachować wszystkie wcześ­niej ustalone procedury i zdążyć z czyszczeniem oraz dezynfekcją porodówek po odsadzeniu. Opóźnienie przemieszczenia świń na kolejne etapy produkcji może mieć negatywny wpływ na ich zdrowie i wydajność. Zwierzęta, których przemieszczanie było opóźnione, zwykle częściej chorowały i były lżejsze przy uboju. W praktyce opóźnianie przemieszczania świń przekłada się na wyższe koszty karmienia oraz zwiększa liczbę dni do uboju.

Nie wolno dopuszczać do kontaktu między różnymi grupami wiekowymi, w tym do kontaktu pomiędzy odsadzonymi prosiętami a lochami. Pamiętajmy, że pracujemy zawsze od najmłodszych grup do najstarszych. Gdy zostanie już utworzona grupa zwierząt, nigdy nie dodaje się do niej młodszych świń ani nie miesza się jej ze starszymi. Najważniejszy powód stosowania tej metody to ograniczenie narażenia zwierząt na pato­geny w środowisku, w którym są utrzymywane, oraz przenoszenia chorób ze starszych świń na młodsze.

Prowadzenie szczepień ochronnych, prawidłowe postępowanie przy porodzie, odpowiednie warunki odchowu i żywienia pozwalają na znaczne ograniczenie skutków ekonomicznych chorób u prosiąt.