Niedobór żelaza to wolniejszy wzrost prosiąt

Nowo narodzone prosięta wyróżniają się bardzo niskim poziomem żelaza w organizmie. Ze względu na specyficzną budowę łożyska przekazywanie żelaza z organizmu lochy do płodów jest utrudnione. Jego ilość zmagazynowana u nowo narodzonych prosiąt jest więc bardzo mała. Bez względu na poziom żywienia loch w czasie ciąży i tak nie jesteśmy w stanie zapobiec niedoborowi tego pierwiastka po narodzeniu prosiąt.

Zapotrzebowanie na żelazo u świń zależy między innymi od wieku oraz stanu fizjologicznego zwierząt. Wraz z wiekiem zapotrzebowanie na żelazo maleje, co jest związane ze spadkiem stosunku ilości krwi do masy ciała. To znaczy ilość krwi rośnie wraz z wiekiem i masą zwierzęcia, ale w przeliczeniu na jednostkę masy jest znacznie niższa niż w pierwszych tygodniach życia świń.

Dzienne zapotrzebowanie prosiąt na żelazo wynosi 7–16 mg, a jego zapas w organizmie, który zmagazynowały w wątrobie podczas życia płodowego wynosi zaledwie 40–50 mg. Najwięcej żelaza związane jest z krwią, potem w kolejności z tkankami, wątrobą i śledzioną. Głównie zgromadzone jest w formie hemoglobiny (krew) i mioglobiny (mięśnie) oraz formach magazynujących i transportowych, czyli ferrytynie i transferynie. Hemoglobina zawiera około 60–80% całego żelaza organizmu.

Mioglobina stanowi około 3–7% żelaza i ma bardzo wysoką zdolność do łączenia się z tlenem (wyższą niż hemoglobina), a jej głównym zadaniem jest transport tlenu w obrębie mięśni. Ferrytyna to główne białko magazynujące żelazo w organizmie świni. Może gromadzić do 20% całego żelaza. Ferrytyna znajdowana jest we wszystkich tkankach ciała, jednak największe jej ilości spotykamy w wątrobie, nabłonku jelit, śledzionie oraz szpiku kostnym.

• Mleko lochy jest ubogie w żelazo i prosięta ssące nie są w stanie zaspokoić zapotrzebowania na ten pierwiastek, co grozi anemią

Zawartość żelaza w mleku lochy jest mała, dlatego po porodzie prosię jest w stanie dziennie pobrać go zaledwie 1–1,6 mg. Ta ilość nie wystarcza na pokrycie zapotrzebowania szybko rozwijającego się organizmu, a sam nie jest on w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości. W pierwszym miesiącu życia wzrost masy ciała prosiąt jest pięciokrotny i ponad dziesięciokrotny w 50. dniu życia, co powoduje, że zapotrzebowanie na żelazo jest duże i w takim tempie powinien też wzrastać poziom wytwarzanej mioglobiny i hemoglobiny.

Żelazo w organizmie zwierzęcia pełni różne funkcje. Głównie jako składnik hemoglobiny, która jest podstawowym elementem składowym czerwonych krwinek (erytrocytów) i odpowiada za transport tlenu po organizmie. Wchodzi również w skład mioglobiny, czyli przyczynia się także do prawidłowej pracy mięśni. Pełni rolę aktywatora niektórych enzymów odpowiedzialnych za kluczowe procesy metaboliczne, na przykład te biorące udział w syntezie DNA oraz w procesach oddychania komórkowego. Żelazo uczestniczy także w syntezie i katabolizmie niektórych hormonów, w syntezie kolagenu, wytwarzaniu substancji ważnych dla aktywności limfocytów, w procesie fagocytozy czy wytwarzaniu związków energetycznych. Oddziałuje na cykl komórkowy oraz różnicowanie komórek. U zwierząt magazynowane jest przeważnie w wątrobie, gdzie tworzy kompleks z białkiem.

Brak suplementacji żelaza prowadzi do anemii, czyli stanu, kiedy poziom hemoglobiny w organizmie jest o 25% niższy od normy fizjologicznej. Wśród objawów anemii występują: niedotlenienie narządów, pękanie błon śluzowych, liczne strupy, bladość skóry, łamliwa i nastroszona szczecina, brak jej połysku, wzmożona senność, brak apetytu, problemy z poruszaniem się wynikające z zawrotów głowy. Na skutek niedoborów mioglobiny mięśnie prosiąt stają się wiotkie. Pojawia się wodobrzusze i zwyrodnienie wątroby. U prosiąt zahamowany jest ogólny rozwój. Anemiczne zwierzęta są dużo bardziej podatne na zachorowania i infekcje (grypa, schorzenia płuc oraz zaburzenia trawienia) niż zwierzęta zdrowe.

Nieleczona anemia prowadzi do upadków prosiąt. Niedobory żelaza i anemia przy odsadzeniu wpływają na kondycję zwierząt na odchowalni. Prosięta z niedokrwistością przy odsadzeniu mają wolniejsze tempo wzrostu w okresie poodsadzeniowym. Podawanie pasz zawierających wysoki poziom tlenku cynku jest także elementem wpływającym na występowanie niedokrwistości po odsadzeniu. Przedawkowanie cynku prowadzi do zaburzeń transportu żelaza przez ferrytynę (upośledzenie gromadzenia żelaza) oraz skraca życie krwinek czerwonych.

• Iniekcja żelaza w pierwszych dniach życia prosiąt z reguły w zupełności zapobiega rozwojowi anemii

Podobnie nadmierna dawka wapnia lub fosforu w paszy może mieć negatywny wpływ na efektywność wchłaniania żelaza. Przypuszcza się, że zjawisko to jest związane z tworzeniem się nierozpuszczalnych, źle przyswajalnych związków żelaza z tymi pierwiastkami.

Lizyna, cysteina, histydyna mają pozytywny wpływ na wchłanianie się żelaza. Aminokwasy te tworzą z żelazem związki chelatowe, które są bardziej dostępne dla organizmu świni. Jeszcze bardziej skuteczny w ułatwianiu wchłaniania się żelaza jest kwas askorbinowy (witamina C).

W zapobieganiu anemii u prosiąt stosuje się preparaty zawierające trójwartościowe żelazo w połączeniu z dekstranem oraz miedzią i innymi pierwiastkami wykazującymi działanie krwiotwórcze. Stosowane są one do iniekcji domięśniowej w 3.–5. dniu życia. Podając słabszym prosiętom preparaty żelazowe w postaci iniekcyjnej nie należy stosować w tym samym czasie glukozy. Może to bowiem powodować szybkie namnożenie się drobnoustrojów chorobotwórczych, które lubią zarówno żelazo, jak i glukozę, która dostarcza im energii do rozwoju.

Preparatów żelazowych nie należy podawać zbyt wcześnie. Niezbędne jest bowiem wcześniejsze pobranie siary. Zbyt szybkie podanie żelaza może prowadzić do biegunek, zahamowania wzrostu, a nawet padnięć prosiąt. Istnieją preparaty, które podaje się doustnie w 1.–3. dniu życia. Są to produkty aplikowane za pomocą dozownika po pobraniu przez prosięta siary, a następnie podawane po upływie 3 dni. Zawierają żelazo oraz witaminy (A, E i B12), a także bakterie kwasu mlekowego, które zakwaszają środowisko w jelicie cienkim. W ten sposób dodatkowo przeciwdziałają rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych.

Iniekcja żelaza w ilości około 100 mg/kg masy ciała (czyli najczęściej około 200 mg) jest wystarczająca do pokrycia zapotrzebowania na ten pierwiastek i zapobiegania anemii. W późniejszym okresie, kiedy prosięta pobierają już paszę prestarter, dodatkowa suplementacja żelaza właściwie nie jest już konieczna, ale można podawać ten pierwiastek w formie płynnej (z wodą) lub w postaci preparatów torfowych.

Głównym czynnikiem warunkującym stopień wchłaniania żelaza jest wiek zwierząt. Udowodniono, że młode prosięta wchłaniają żelazo znacznie szybciej i efektywniej niż świnie w starszym wieku. Dowiedziono, że żelazo ulega aktywnemu wchłanianiu u prosiąt do 180 godziny życia. Większe kompleksy związków żelaza (np. dekstran) najprawdopodobniej nie mogą być już wchłaniane po 30 godzinach od urodzenia. Badania dowodzą też, że znacznie bardziej efektywnie wchłaniane są mniejsze dawki żelaza rozłożone w czasie niż jedna duża dawka podana w krótkim czasie. Suma wchłoniętego żelaza przy wysokiej dawce jest większa w jednostce czasu, ale efektywność wchłaniania znacznie niższa, gdyż więcej żelaza ulega wydaleniu z kałem.