Ograniczanie antybiotyków w hodowli

Celem programu jest upowszechnienie wiedzy na temat zagrożeń płynących z nadmiernego i nierozważnego stosowania antybiotyków u zwierząt oraz wypracowanie dobrych praktyk mających na celu ograniczenie stosowania antybiotyków w medycynie weterynaryjnej. Oba te zagadnienia dotyczą w tym samym stopniu lekarzy weterynarii co hodowców mających bezpośredni wpływ na zdrowie zwierząt poprzez przestrzeganie m.in. warunków dobrostanu zwierząt, żywienie, higienę czy bioasekurację.

Jak pokazują dane opublikowane przez Europejską Agencję Leków, stosowanie antybiotyków w Europie jest ponad dwukrotnie wyższe u zwierząt niż u ludzi. W latach 2011–2014 zużycie antybiotyków w rolnictwie wzrosło o 23%, a Polska zajmuje 2 miejsce w Europie pod względem zużycia w hodowli zwierząt antybiotyków najsilniejszych w leczeniu chorób ludzi. Coraz częściej apeluje się więc o zmniejszenie zużycia antybiotyków w całej Unii Europejskiej i podjęcie działań, które mają wyeliminować rutynowe profilaktyczne podawanie antybiotyków zdrowym zwierzętom na rzecz działań mających na celu poprawę zdrowia i warunków życia zwierząt.

W opracowaniu program kontroli

Jak informuje Główny Inspektorat Weterynarii, krajowy plan działania w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe jest w trakcie opracowywania i ma zostać wdrożony do połowy 2017 roku. Zadania, które mają być realizowane w ramach programu w latach 2017–2018 to między innymi opracowanie i wdrożenie dobrych praktyk dla lekarzy wolnej praktyki, w tym opracowanie rekomendacji terapeutycznych dla lekarzy, opracowanie „Przewodnika Dobrej Praktyki Oznaczania Oporności na Substancje Przeciwbakteryjne” czy rozbudowa programu informatycznego zbierającego dane dotyczące zużycia środków przeciwdrobnoustrojowych z podziałem na gatunki zwierząt, u których je zastosowano. Przewidziane są także warsztaty dla lekarzy, jak i nadzoru farmaceutycznego Inspekcji Weterynaryjnej oraz szkolenia dla hodowców związane z propagowaniem zasad higieny i polepszania dobrostanu jako alternatywy dla stosowania antybiotyków.

Inspekcja Weterynaryjna kontroluje gospodarstwa w zakresie obecności i stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej

Program ma zapewnić monitorowanie oporności bakterii na substancje antybakteryjne jako skutki ich stosowania w weterynarii. Jak wyjaśnia GIW, w tym celu ma powstać strona internetowa (niezależna platforma), w skład której wejdą wszyscy zainteresowani, którym zależy na podnoszeniu jakości produktów pochodzenia zwierzęcego, a więc organy administracji państwowej, przedstawiciele uczelni, samorządu lekarsko-weterynaryjnego, stowarzyszenia producentów i przetwórców. Na stronie tej znajdą się przewodniki adresowane zarówno do rolników, jak i lekarzy weterynarii.

Od 2009 roku przeprowadzana już jest przez Zakład Farmacji Weterynaryjnej Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach analiza stosowania produktów leczniczych weterynaryjnych u zwierząt gospodarskich. W badaniach sondażowych bierze co roku udział około 100 lekarzy weterynarii z różnych województw, a celem programu jest m.in. rozpoznanie krajowych tendencji postępowania terapeutycznego oraz ocena preferencji w stosowaniu leków w podejmowanej antybiotykoterapii.

Zagrożenie dla zdrowia ludzi

Inspekcja Weterynaryjna wspólnie z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym w Puławach wprowadziła w ostatnich latach kilka działań kontrolnych w zakresie ograniczenia stosowania antybiotyków oraz monitorowania antybiotykooporności. Jednym z nich jest Plan Urzędowej Kontroli Pasz. Po raz pierwszy został on opracowany i wdrożony w 2004 roku. Plan jest corocznie modyfikowany i opiera się na wynikach badań kontrolnych z lat ubiegłych. W Planie Urzędowej Kontroli Pasz prowadzone są m.in. badania w kierunku wykrywania niedozwolonych antybiotykowych stymulatorów wzrostu.

Jak podkreśla Główny Inspektorat Weterynarii, wyniki urzędowej kontroli pasz wskazują na znaczący spadek wyników dodatnich w próbkach pasz badanych w kierunku obecności różnych grup antybiotyków. Zdaniem Inspekcji, ta pożądana tendencja wiąże się z podejmowaniem na fermach inwestycji w obiekty, infrastrukturę i systemy bioasekuracji. Należy też wspomnieć o monitoringu wody na obecność antybiotyków. Dodatnie wyniki badań wody przeznaczonej do pojenia zwierząt nie wskazują na nielegalne stosowanie antybiotyków w chowie i hodowli. Większość stwierdzanych przypadków związana była z niewielkimi poziomami antybiotyków w wodzie (kilka, kilkanaście mikrogramów) i wynikała najczęściej ze złego stanu technicznego i sanitarnego instalacji wodnej na fermach. Każdorazowo bowiem w instalacjach stwierdzano obecność biofilmu wiążącego pozostałości substancji leczniczych, których niewielkie ilości były uwalniane do wody do pojenia.

• Monitoring sprzedaży antybiotyków
  Zbieranie danych dotyczących sprzedaży przeciwbakteryjnych produktów leczniczych weterynaryjnych ma na celu określenie trendów w dystrybucji tych produktów, określenia jej tendencji (wzrostowej lub spadkowej), a przez to, w zależności od uzyskanych wyników, określenie dalszego postępowania. Program realizowany jest przez ministerstwo rolnictwa. W raportach przekazywanych co kwartał przez hurtownie farmaceutyczne produktów leczniczych weterynaryjnych do MRiRW uwzględnione są wszystkie dopuszczone do obrotu w kraju produkty lecznicze weterynaryjne (w tym środki przeciwdrobnoustrojowe) z określeniem: nazwy, postaci produktu, wielkości opakowania produktu, całkowitej ilości wydanego produktu w danym kwartale, całkowitej wartości netto wydanego produktu.
  
  
  Zdecydowanie większy odsetek stosowanych przeciwbakteryjnych leków weterynaryjnych stanowią te, które są przeznaczone dla zwierząt gospodarskich konsumpcyjnych. Na podstawie danych zebranych w 2014 roku stwierdzono, że całkowita sprzedaż antybiotyków była na poziomie 581 ton substancji czynnych.

Jak przekonuje Inspekcja Weterynaryjna, wprowadzenie w gospodarstwach procedur dokładnego czyszczenia linii do pojenia oraz usuwanie biofilmu w każdym ze stwierdzanych przypadków prowadziło do eliminacji obecności pozostałości antybiotyków w wodzie. Dlatego ważne jest, by hodowcy byli świadomi konieczności czyszczenia systemów pojenia każdorazowo po stosowanym leczeniu z wykorzystaniem wody.

Krajowy program ostrożnego stosowania antybiotyków będzie oparty o analizę zużycia antybiotyków w medycynie weterynaryjnej

Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza nie tylko kontrole w gospodarstwach, ale też regularnie kontroluje 124 hurtownie produktów leczniczych weterynaryjnych oraz około 7 tys. zakładów leczniczych dla zwierząt. Corocznie jest to około 1200 kontroli.

Monitoring antybiotykooporności

Inspekcja Weterynaryjna prowadzi od 2014 roku monitoring oporności bakterii występujących u zwierząt (np. Salmonella, E. coli, Campylobacter) na środki przeciwbakteryjne. Od 2015 roku w proces monitoringu antybiotykooporności włączyła się również Państwowa Inspekcja Sanitarna. Program jest realizowany w oparciu o Decyzję wykonawczą Komisji z 12 listopada 2013 r. nr 652/2013 w sprawie monitorowania i sprawozdawczości w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe u bakterii zoonotycznych i komensalnych i będzie kontynuowany przynajmniej do 2020 roku. Wyniki monitoringu wyraźnie wskazują, że stosowanie antybiotyków przyczynia się do wzrostu oporności drobnoustrojów. Przy czym oporność mikrobiologiczna nie jest tożsama z opornością kliniczną, przy której stwierdza się brak skuteczności leczniczej danego leku. Niemniej jednak ocena tendencji i źródeł oporności na antybiotyki jest niezbędna do walki z rosnącym zagrożeniem.

Dominika Stancelewska