Wysoką skuteczność oproszeń można uzyskać tylko dzięki wysokiemu wskaźnikowi krycia loch. Powinien on wynosić ok. 90%. Uzyskiwanie tak dobrych wyników jest możliwe, jeżeli maciory zostaną pokryte we właściwym momencie.
Aby uzyskiwać dobre wyniki w kryciu lub inseminacji loch niezbędne jest trafne rozpoznawanie i obserwacja rui już od 1., a nie dopiero 3.–4. dnia po odsadzeniu prosiąt. Istotne jest także prawidłowe przeprowadzanie inseminacji, odpowiedni czas oraz częstotliwość przeprowadzonych zabiegów (najlepiej w obecności knura). Swoją rolę gra też indywidualne utrzymywanie loch przez co najmniej 30 dni po inseminacji.
Podstawą do uzyskania wysokiej skuteczności inseminacji loch jest ustalenie optymalnego czasu do przeprowadzenia zabiegu wraz z jego powtórzeniem (reinseminacją). Nieodpowiedni czas wykonania zabiegu (zbyt wcześnie lub zbyt późno) prowadzi do uzyskania niższych wskaźników oproszeń czy liczebności miotów.
Obserwacja rui
Dokładne ustalenie początku rui jest najważniejszym elementem decydującym o prawidłowo przeprowadzonej inseminacji bądź też pokryciu loch. Nasilenie kolejnych objawów rujowych następuje w odpowiedzi na hormony estrogenne uwalniające się z pęcherzyków jajnikowych. Gwarantuje to, że wybrany termin krycia lub inseminacji następuje w czasie, w którym komórki jajowe są uwalniane z pęcherzyków w procesie owulacji.
Dość powszechnym błędem jest inseminowanie lochy niewykazującej pełnego odruchu tolerancji w stosunku do knura. Feromony wydzielane przez knura są najlepszym czynnikiem pobudzającym odruch tolerancji u loch znajdujących się w stanie rui. Okres wystąpienia odruchu tolerancji to najwłaściwszy czas na wykonanie zabiegu unasieniania lub pokrycia lochy. Około 24 godzin od początku rui następuje jej szczytowy okres z objawem pełnej tolerancji. Ważne jest, aby ocena odruchu tolerancji oraz zabieg inseminacji były wykonane w obecności knura.
Owulacja, czyli moment, w którym komórki jajowe są uwalniane z pęcherzyków jajnikowych, występuje przeciętnie po upływie 66–85% czasu trwania odruchu tolerancji. Początek owulacji jest bardzo zróżnicowany i zależy m.in. od okresu od odsadzenia do wystąpienia rui, od liczby porodów czy pory roku. Plemniki knura przeżywają przeciętnie w drogach rodnych samicy od 24 do 36 godzin od momentu przeprowadzenia zabiegu inseminacji. Komórki jajowe mogą być zapłodnione i rozwinąć się w zarodki tylko do 8 godzin po owulacji. Zapłodnienie i liczba rozwijających się zarodków są najbardziej uzależnione od czasu inseminacji w stosunku do owulacji (optymalny czas inseminacji to 12 godzin przed owulacją).
Długi okres między odsadzeniem a pojawieniem się rui jest bezpośrednio skorelowany z krótkim odstępem między rują a wystąpieniem owulacji. U takich zwierząt owulacja może występować równocześnie z pierwszymi objawami rujowymi, co oczywiście wpływa ujemnie na płodność.
Moment krycia
Ważnym elementem w przebiegu procesów fizjologicznych związanych z rozrodem jest także utrzymanie odpowiednio długiego dnia świetlnego (co najmniej 16 godzin). Jako regułę należy wprowadzić też zasadę dwukrotnego w ciągu dnia wyszukiwania rui, najlepiej w okresie spokoju w chlewni. Obserwację powinno się przeprowadzać w godzinach od 6 do 9 oraz od 16 do 19. Idealnym rozwiązaniem jest wyszukiwanie rui co 10–12 godzin, zawsze jednak z wykorzystaniem knura. Począwszy od dnia odsadzenia lochy muszą być stymulowane knurem dwa razy dziennie. Intensywna ekspozycja knura w tym okresie wpływa na uzyskanie większej liczby loch wykazujących ruję. Knur powinien być przeprowadzany przed głowami macior w takim tempie, aby każda locha miała szansę zareagować na jego obecność. Konieczne jest wyposażenie korytarza, po którym maszeruje knur, w specjalne przegrody. Ułatwi to zatrzymanie samca przed niewielką liczbą loch (maksymalnie 8), ocenę odruchów płciowych i przeprowadzenie zabiegu inseminacji.
Przy rujach wczesnych (3–4 dni po odsadzeniu prosiąt) pierwsze krycie wykonuje się 24 godziny po zauważeniu objawów, a następnie po kolejnych 12 godzinach. Przy rujach terminowych występujących 5 dni po odsadzeniu prosiąt pierwsze krycie należy przeprowadzić 12 godzin po zauważeniu rui, następne po kolejnych 12 godzinach. Z kolei ruje późne, a więc występujące 7–10 dni po odsadzeniu, wymagają krycia natychmiastowego po zauważeniu objawów i powtórzenia go po ok. 12 godzinach.
Więcej niż 80% loch manifestuje ruję do 7 dni po odsadzeniu prosiąt. Stwierdzono ponadto, że z tej puli zwierząt większość wykazuje objawy rujowe w czasie od 4 do 6 dni po odsadzeniu. Lochy, u których ruja występuje wcześniej po odsadzeniu, mają owulację w późniejszym okresie rui, zaś lochy wykazujące ruję później po odsadzeniu, owulują wcześniej.
Podczas wykonywania zabiegu inseminacji należy wyeliminować wszelkie przyczyny niepokoju zwierząt. Stres jest bowiem wrogiem płodności. Dotyczy to także późniejszego okresu utrzymania loch. Około 30. dnia od inseminacji bądź pokrycia zarodki są już zagnieżdżone w błonie śluzowej macicy. Do tego czasu nadmierne stresowanie loch może doprowadzić do zaburzeń i wczesnego zamierania zarodków. Aby tego uniknąć, należy zapewnić maciorom jak największy spokój.
Czas po pokryciu
Lochy najczęściej odsadzane są w czwartek, jest to też naturalny sposób synchronizacji rui i owulacji u znacznego odsetka macior. Odsadzenie prosiąt od lochy wskutek zniesienia działania prolaktyny wywołuje ruję najczęściej na 4.–5. dzień (poniedziałek, wtorek). Przyczyną wydłużenia okresu między odsadzeniem a wystąpieniem rui może być niedostateczne pobieranie paszy w okresie laktacji. Czasem okazuje się, że problem z płodnością i niską liczebnością miotów ogranicza się do loch pierwiastek.
Jeżeli w stadzie jest ich zbyt dużo (powyżej 15–20%), wpływa to niekorzystnie na wydajność całego stada. Młode loszki pobierają stosunkowo mało paszy podczas laktacji, co predysponuje je do wystąpienia problemów z płodnością.
Od momentu odsadzenia aż do czasu krycia należy kontynuować karmienie macior paszą przeznaczoną dla loch karmiących ad libitum, czyli do woli. Dodatkowo organizm lochy można wspomagać poprzez stosowanie flushingu, czyli żywienia bodźcowego. Polega ono na podniesieniu poziomu energii w dawce pokarmowej, co wpływa korzystnie na uzyskanie większej liczby owulujących pęcherzyków jajnikowych. Jest to konieczne ze względu na uruchomienie łańcucha neurohormonalnego podwzgórze – przysadka mózgowa – jajnik, co decyduje o rozwoju pęcherzyków i owulacji. Zastosowanie dużych poziomów witamin i mikroelementów gwarantuje odpowiednią liczbę włókien mięśniowych oraz późniejszą masę miotu. Konieczne jest uzupełnianie diety loch od odsadzenia do pokrycia i stosowanie odpowiedniej zawartości wit. A, C, kwasu foliowego, manganu czy jodu w paszy.
Po pokryciu następuje zmiana paszy na taką, która przeznaczona jest dla loch w niskiej ciąży. Jej ilość należy regulować w zależności od kondycji samicy. Lochy przez co najmniej 4 tygodnie po unasienieniu muszą przebywać w pojedynczych kojcach. Jest to dobry moment na odbudowanie ich kondycji i rezerw organizmu, które zostały uszczuplone w trakcie laktacji.
Każde gospodarstwo powinno wypracować sobie odpowiedni schemat krycia i inseminacji. rolnicy osiągają to na podstawie własnych obserwacji objawów rui i występowania odruchu tolerancji u loch. Przebieg rui, jej długość, wyrazistość, czas występowania odruchu tolerancji wykazują zmienność o sobniczą i zależą od wielu czynników. Można wśród nich wyliczyć: warunki utrzymania zwierząt, paszę, genetykę czy obsługę.
Dominika Stancelewska
