W jaki sposób rolnicy, korzystający z ekoschematu „Dobrostan zwierząt”, mogą wziąć udział w obowiązkowych szkoleniach?
Zgodnie z ustawą o Planie Strategicznym WPR na lata 2023–2027, producenci zwierząt w ramach wszystkich wariantów ekoschematu realizującego praktyki podwyższające poziom dobrostanu są zobowiązani do odbycia jednorazowego, co warto podkreślić – bezpłatnego, szkolenia z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków w produkcji zwierzęcej, po którym otrzymają zaświadczenie. Muszą je załączyć do swojego indywidualnego konta na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Jak informuje Centralny Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, każdy wojewódzki ośrodek doradztwa rolniczego organizuje szkolenia we własnym zakresie i podaje ich harmonogram. Dostępne są różne formy szkolenia, a rolnik sam decyduje, z której chce skorzystać. Może to zrobić online w postaci uczestnictwa w webinarium bądź logując się na platformę udostępnioną przez ODR i przejść szkolenie w tzw. trybie ekranowym. Ten drugi sposób szkolenia online jest dostępny 24 godziny przez 7 dni w tygodniu. Po zakończeniu szkolenia rolnik otrzymuje w wersji elektronicznej zaświadczenie o jego ukończeniu. Co ważne, bez wyświetlenia prezentacji nie ma możliwości pobrania zaświadczenia.
Ośrodki doradztwa rolniczego organizują również, w zależności od zainteresowania rolników, szkolenia stacjonarne, które prowadzi doradca. Osoby zainteresowane tą formą powinny zarejestrować się pod udostępnionymi linkami w harmonogramach szkoleń lub zgłaszać się do powiatowych zespołów doradztwa rolniczego.
Najlepiej wejść na stronę www.szkoleniadlarolnika.pl. Tam w dziale „Metody ograniczające stosowanie antybiotyków w produkcji zwierzęcej – szkolenie dla beneficjentów ekoschematu Dobrostan zwierząt” udostępniona jest mapa z województwami. Po kliknięciu w odpowiednie województwo system przekierowuje na stronę właściwego ODR. Po wprowadzeniu danych osobowych można wziąć udział w wybranej formie szkolenia, które składa się z trzech bloków tematycznych, obejmujących takie zagadnienia, jak: antybiotykooporność, metody ograniczania stosowania antybiotyków w chowie zwierząt oraz regulacje prawne dotyczące zjawiska antybiotykooporności i strategie jego ograniczania.
Antybiotyki u zwierząt nie mogą być stosowane rutynowo ani profilaktycznie
Szkolenia dotyczące ograniczania stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej odbywają się między innymi w Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Minikowie.
– W naszym przypadku obejmą prawie 9 tys. producentów zwierząt. Zachęcam do korzystania z dostępnych u nas w Ośrodku form szkoleniowych, bo czasu jest coraz mniej. Forma ekranowa jest najszybsza. Nie trzeba wychodzić z domu, aby się przeszkolić. Zakładamy konto internetowe, wyświetlamy trzy prezentacje i pobieramy zaświadczenie. Dla osób, które mają trudności w korzystaniu z Internetu lub też problem z dostępem do niego, przewidzieliśmy szkolenia stacjonarne w powiatach, a w lutym jedno w ODR w Minikowie. Zależy nam, aby każdy miał możliwość przeszkolić się z tego tematu – tłumaczy Anna Mońko-Łanucha, główny specjalista ds. dobrostanu i ochrony zwierząt gospodarskich.
Chyba dla wszystkich jest już oczywiste, że o wprowadzeniu antybiotyków do leczenia zwierząt decyduje lekarz weterynarii i tylko on może je przepisać oraz muszą być stosowane pod jego nadzorem. Trzeba jednak mieć na uwadze, że zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/6 z 11 grudnia 2018 r. przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze nie mogą być stosowane rutynowo ani wykorzystywane w celu zrekompensowania niedostatecznej higieny, niewłaściwej hodowli zwierząt, braku opieki lub nieodpowiedniego zarządzania gospodarstwem. Nie mogą być podawane profilaktycznie, chyba że w wyjątkowych przypadkach u pojedynczych zwierząt lub u ograniczonej liczby zwierząt, gdy ryzyko zakażenia lub wybuchu choroby jest bardzo wysokie, a konsekwencje mogą być poważne.
Jak wyjaśnia specjalistka z KPODR, państwa członkowskie muszą wdrożyć różne starania w celu odpowiedzialnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych. Z pewnością przyczynią się do tego szkolenia dla rolników, ale także uchwalony i zalecany przez Krajową Izbę Lekarsko-Weterynaryjną „Kodeks rozważnego stosowania produktów leczniczych przeciwdrobnoustrojowych”.
W Europie spada ilość anybiotyków wykorzystywana w weterynarii
Podjęte dotychczas działania w Europie doprowadziły do tego, że w latach 2011–2021 nastąpił spadek sprzedaży antybiotyków w weterynarii. W 2021 roku średnia sprzedaż w krajach europejskich wynosiła 168,4 tony substancji aktywnych.
Najwyższą sprzedaż odnotowano w Hiszpanii, Polsce, Włoszech, Niemczech i Francji. Do krajów wykazujących najniższą sprzedaż należą natomiast Islandia, Luksemburg i Malta. Należy jednak pamiętać, że zróżnicowane ilości sprzedawanych substancji przeciwbakteryjnych były w dużej mierze wynikiem różnej wielkości pogłowia zwierząt w poszczególnych krajach.
W Polsce w 2022 roku ogólna sprzedaż substancji przeciwdrobnoustrojowych wzrosła o 11,7% w porównaniu z 2021 rokiem – z 175,5 mg/PCU do 196 mg/PCU, a od 2011 roku był to wzrost o 55% (od 126,3 mg/PCU), przy czym PCU odpowiada 1 kg masy ciała zwierzęcia, które było lub mogło być poddane leczeniu antybiotykami. Na przykład wartość 50 mg/PCU oznacza, że średnio w ciągu roku stosowano 50 mg aktywnego preparatu na każdy kilogram masy ciała zwierząt. Trzeba jednak pamiętać, że Polska jest dużym producentem drobiu, więc również ta branża odpowiada za wysoki poziom ogólnego zużycia antybiotyków.
Lepsze warunki zoohigieniczne w gospodarstwie to mniej zużytych antybiotyków
W 2017 roku Komisja Europejska przyjęła unijny plan działania „Jedno zdrowie”, w którym stwierdzono między innymi, iż rozważne stosowanie antybiotyków ma zasadnicze znaczenie dla ograniczenia rozprzestrzeniania się antybiotykooporności, a w 2020 roku przyjęto strategię, której jednym z celów jest zmniejszenie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych o 50% do 2030 roku.
Podczas szkoleń rolnicy dowiedzą się między innymi, jak najlepiej zapobiegać zakażeniom, gdyż zmniejszenie zachorowań ograniczy konieczność stosowania leków i pomoże spełnić stawiane wymogi redukcji zużycia antybiotyków. Jeśli zwierzęta są zdrowe, utrzymywane w odpowiednich warunkach, czują się komfortowo, nie cierpią z powodu bólu i są w stanie zaspokoić swoje potrzeby behawioralne, to jest większa szansa, że nie będą chorowały. Można to realizować w ramach ekoschematu „Dobrostan zwierząt”. Jego celem jest zachęcenie rolników do promowania podwyższonych warunków, które przyczynią się do rzadszego występowania chorób.
– Choroby w połączeniu z niewłaściwymi warunkami w pomieszczeniach mogą powodować zwiększone stosowanie antybiotyków. Duża obsada pomieszczeń zwiększa podatność na czynniki stresowe, patogeny środowiskowe oraz rozprzestrzenianie się chorób układu oddechowego i pokarmowego. Stres przyczynia się do zaburzenia równowagi organizmu, a może być wynikiem złej temperatury, pogorszonej jakości powietrza, braku higieny lub dostępu do wody lub paszy – mówi Anna Mońko-Łanucha.
Szczególnie przewlekły stres zmniejsza naturalną zdolność organizmu do walki z chorobami. Zwierzęta o wysokiej wydajności produkcyjnej są podatniejsze na choroby, ponieważ przeznaczają zasoby metaboliczne na wzrost kosztem układu odpornościowego. Badania wykazały, że wiele stresujących czynników związanych z zarządzaniem stadem występuje we wczesnym okresie życia zwierząt, dlatego prosięta są grupą najczęściej leczoną antybiotykami.
Kluczowym czynnikiem zmniejszającym poziom stresu u świń jest stworzenie warunków, które zapewniają komfort termiczny, poprawiają zachowania macierzyńskie u loch oraz zwiększają odporność prosiąt w przypadku kontaktu z patogenami. Ważne jest także wzbogacenie środowiska, dające możliwość ruchu i eksploracji, ograniczające występowanie kulawizn i zmniejszające zachowania agresywne.
– Poprawa dobrostanu w wyniku zwiększenia powierzchni, zastosowania ściółki, dostępu do wybiegów czy pastwisk ma znaczenie i wpływa korzystnie na zwierzęta. Co nie znaczy, że każde gospodarstwo ma takie możliwości organizacyjne i może sobie na to pozwolić. Dlatego ekoschemat „Dobrostan zwierząt” jest działaniem dobrowolnym – podkreśla specjalistka.
Zamiast antybiotykoterapii lepiej sprawdzi się profilaktyka i bioasekuracja
Elementem ochrony zwierząt przed problemami zdrowotnymi i koniecznością stosowania antybiotyków jest profilaktyka oparta na szczepieniach. Działanie takie niewątpliwie wpływa na ograniczenie zjawiska antybiotykooporności i dotyczy najczęściej chorób o podłożu bakteryjnym. Jednak w przebiegu zakażeń wirusowych także może dochodzić do zmniejszenia odporności organizmu i pojawienia się wtórnych zakażeń bakteryjnych, które wymagają stosowania leków przeciwdrobnoustrojowych. Szczepienia chronią zwierzęta przed ciężkim przebiegiem chorób, zmniejszają nasilenie objawów zakażeń i ograniczają konieczność stosowania leków.
Oczywiście samo szczepienie nie jest jedynym skutecznym sposobem zabezpieczenia zdrowia zwierząt. Stanowi jedynie jeden z wielu elementów wymaganych do uzyskania oczekiwanych efektów. Należy wymienić jeszcze, oprócz odpowiednich warunków środowiskowych, przestrzeganie zasad bioasekuracji i skuteczną eliminację czynnika zakaźnego z pomieszczeń i otoczenia.
Po uwolnieniu stada od choroby należy dbać o bioasekurację, aby koszty poniesione na szczepienia ochronne nie poszły na marne. Chodzi tu między innymi o sprawdzanie stanu zdrowia nowo zakupionych zwierząt i przeprowadzanie odpowiednich badań laboratoryjnych. Do poprawy zdrowia zwierząt, przyczyniają się także specjalne dodatki stosowane w paszach, jak probiotyki, prebiotyki, enzymy, zakwaszacze, drożdże, plazma krwi, maślan sodu oraz zioła.
Dominika Stancelewska
