Przyczyną gorszego wykorzystania paszy jest stosowanie mieszanek źle zbilansowanych, zawierających nadmierną ilość włókna lub surowce utrudniające strawność paszy. Wartość pokarmowa paszy zależna jest od zawartości podstawowych składników pokarmowych oraz stopnia, w jakim są one strawne w przewodzie pokarmowym zwierząt. Przy czym strawność poszczególnych składników znajdujących się w paszach jest zróżnicowana. Stopień wykorzystania białka, tłuszczu, węglowodanów, włókna oraz składników mineralnych i witamin zależny jest zarówno od składu mieszanki, jak i wieku zwierząt oraz sposobu obróbki paszy.
Udział włókna w paszy
Ponieważ zawartość włókna w mieszance ma istotny wpływ na strawność paszy, dlatego dla poszczególnych grup wiekowych świń określono maksymalną zawartość tego składnika w mieszance. Zwiększenie udziału włókna ponad wartości zalecane prowadzi do istotnego pogorszenia strawności mieszanki, a tym samym ma wpływ na wykorzystanie paszy. Prosięta do masy ciała 10 kg powinny otrzymywać mieszankę zawierającą maksimum 5% włókna. W okresie wzrostu od 10 do 70 kg masy ciała maksymalny udział włókna nie powinien przekraczać 6%, natomiast w końcowym okresie tuczu – 7%. W mieszankach dla loch optymalny udział włókna wynosi w przypadku loch prośnych 6–10%, a loch karmiących 4–6%.
W żywieniu zwierząt odchodzi się od bilansowania składu mieszanki na zawartość białka ogólnego na rzecz bilansowania w oparciu o ogólną zawartość aminokwasów w paszy. Ten system pozwala ograniczać ilość białka w paszy, a jednocześnie zachować odpowiednią koncentrację aminokwasów egzogennych. I tak na przykład, w przypadku żyta i owsa strawność aminokwasów jest o około 10% niższa aniżeli dla pszenicy. Przy porównaniu pasz białkowych niższa jest o 15% strawność lizyny i tryptofanu w śrucie rzepakowej w porównaniu ze śrutą sojową.
Jeszcze dokładniejszym systemem jest bilansowanie składu mieszanki w oparciu o zawartość aminokwasów strawnych do końca jelita cienkiego. System ten uwzględnia pokrycie zapotrzebowania na aminokwasy na poziomie składników, które mogą być w pełni wykorzystane przez świnie. Dzięki temu istnieje możliwość obniżenia poziomu białka ogólnego w mieszance, ograniczenia składników paszy wyłącznie do komponentów pochodzenia roślinnego, zmniejszenia emisji azotu do środowiska i poprawy mikroklimatu w chlewni oraz zmniejszenia kosztów żywienia.
Technologiczna obróbka
Jednym z najprostszych zabiegów poprawiających strawność pasz, a przez to lepsze ich wykorzystanie, jest śrutowanie polegające na zniszczeniu twardej włóknistej okrywy nasiennej i rozdrobnieniu ziarna w celu zapewnienia dobrej dostępności dla składników pokarmowych. Dla zwierząt rosnących optymalna średnica cząstek śruty wynosi 0,6–0,7 mm. Wykorzystanie śruty o średnicy 0,5 mm jest o 6% lepsze w porównaniu do paszy wykonanej z udziałem śruty o średnicy 0,9–1,0 mm.
Kolejnym zabiegiem wpływającym na poprawę strawności ziarna jest obłuskiwanie. Efekty tego zabiegu są najlepiej widoczne w przypadku owsa. Ziarno owsa niepozbawione łuski zawiera aż 18,8% włókna, natomiast po obłuskaniu ilość ta zmniejsza się do 2,3%. Efektem tego zabiegu jest istotne podwyższenie strawności białka, włókna i węglowodanów.
Z przemysłowych metod można wymienić zabieg ekstruzji, który polega na sprężaniu paszy, co podnosi ciśnienie i temperaturę, a tym samym powoduje zwiększenie strawności skrobi, zniszczenie inhibitorów trypsyny oraz drobnoustrojów w paszy. Proces granulacji pasz polega na działaniu temperatury i ciśnienia, w wyniku czego następuje poprawa strawności węglowodanów, zniszczenie drobnoustrojów oraz niektórych czynników antyżywieniowych. Granulacja zapobiega rozwarstwianiu składników paszy oraz istotnie zmniejsza pylenie paszy.
Zawartość włókna w suchej masie (%) |
Współczynnik strawności (%) | ||||
białka | tłuszczu | włókna | węglowodanów | ||
Jęczmień | 5,1 | 76 | 51 | 20 | 89 |
Pszenica | 3,1 | 87 | 52 | 26 | 94 |
Pszenżyto | 2,7 | 84 | 22 | 35 | 93 |
Żyto | 2,6 | 79 | 38 | 37 | 93 |
Owies | 18,8 | 78 | 81 | 15 | 77 |
Owies łuskany | 2,3 | 85 | 83 | 40 | 96 |
Kukurydza | 3,3 | 80 | 71 | 46 | 93 |
Otręby pszenne | 7,2–10,8 | 71 | 65 | 23 | 70 |
Śruta sojowa | 7,5 | 87 | 49 | 70 | 93 |
Śruta rzepakowa | 12,5 | 78 | 61 | 38 | 78 |
Groch | 6,7 | 87 | 47 | 55 | 96 |
Mączka rybna | - | 92 | 88 | - | 41 |
Gluten pszenny | 0,2 | 100 | 50 | - | 99 |
Mleko w proszku | - | 95 | 98 | - | 97 |
Suszone wysłodki | 20,5 | 44 | - | 84 | 89 |
Dodatki do paszy
Enzymy paszowe należą do grupy dodatków paszowych wspomagających procesy trawienia i rozkładu związków organicznych i są przydatne szczególnie w żywieniu młodych zwierząt, u których system trawienny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Korzystne działanie enzymów obserwuje się także w sytuacji, gdy komponenty użyte do produkcji mieszanek charakteryzują się niską strawnością. U młodych świń wprowadzenie do mieszanki preparatu enzymatycznego poprawiło przyrosty dzienne o około 11% oraz wykorzystanie paszy średnio o 7–8%.
Enzymy wpływają korzystnie na równowagę mikrobiologiczną w układzie pokarmowym, ograniczają fermentację w jelitach i obniżają lepkość paszy w układzie pokarmowym, ograniczając tym samym ryzyko problemów biegunkowych po odsadzeniu prosiąt. Pozwalają na zwiększenie udziału włókna w paszy i umożliwiają utrzymanie wyników tuczu na zbliżonym poziomie pomimo zastosowania gorszej jakości surowców.
Dominika Stancelewska